این روزها رهگذران در معابر بزرگ شهر تهران برگ‌های درختان را زیرپای خود احساس می‌کنند. برگریزان در نیمه نخست مردادماه، چیزی شبیه حال و هوای پاییز است. به‌ویژه آنکه بارش‌های سنگین در روزهای اخیر گاه آسمان را ابری کرده و فضا حکایت از لوکیشن پاییزی یک فیلم در تابستان دارد. با این تفاوت که برگ‌ها سبز و زرد هستند و در عین زیبایی بصری، فضای غریبی به برخی از نقاط شهر داده است؛ اینکه بارش‌های ممتد به گیاهان سطح شهر آبرسانی زیادی می‌کنند، مناسب است یا برگریزان در گرم‌ترین ماه سال به گیاهان آسیب می‌زند یا حتی ممکن است سبب از بین رفتن درخت یا درختانی در پایتخت شود. تغییرات اقلیمی هم‌اکنون و در آینده چه تأثیری روی گیاهان خواهد گذاشت؟
یک اقلیم‌شناس معتقد است که به بارش‌های اخیر در تهران، بارش موسمی گفته می‌شود: «معمولا در ایران و در فصل تابستان باران موسمی اتفاق می‌افتد، اما در بیشتر اوقات در نیمه جنوبی کشور، چنین پدیده‌ای رخ نمی‌دهد و می‌توانیم ۳۰سال یک‌بار شاهد باران‌های موسمی باشیم.»
بهلول علیجانی می‌گوید: «امسال سامانه موسمی خیلی قوی بوده است؛ هم از نظر شدت و هم از نظر گسترش که تا شهر تهران هم کشیده شد.» همین اتفاق، اگرچه به‌نظر می‌رسد گیاهان را از آب سیراب کرده است اما این میزان برگریزان در تابستان عجیب به‌نظر می‌رسد.
استاد گیاه‌شناسی دانشکده زیست‌شناسی دانشگاه تهران بر این باور است که به‌طور کلی بارندگی‌ها برای گیاهان مفید است: «این بارش‌ها هر زمان اتفاق بیفتد می‌تواند جذب گیاهان شده و مقداری از آب سفره‌های زیرزمینی را که وضعیت نامناسبی دارند، تامین کند. بنابراین ضرری برای گیاهان ندارد.»
حسین آخانی می‌گوید: «برای شهر تهران مشکلی وجود دارد و ما به‌دلیل اینکه اصولا وضعیت مناسبی در شهرسازی نداریم، طی دهه‌های قبل حق فضای سبز شهر را ندادیم. درختانی که در خیابان ولیعصر قرار دارند یا درختانی که در بافت قدیمی شهر هستند، به‌شدت در تنش هستند زیرا دیگر آن بافت به‌دلیل توسعه شهری، افزایش ساخت‌وسازها، توسعه معابر و حتی بستر رودخانه‌ای و جویباری از بین رفته است.»
میزان رطوبت گیاهان
بارندگی‌ها درصورتی که در زمین نفوذ کنند، تأثیرات بهتری برای گیاهان خواهند داشت. در عین حال، به‌گفته علیجانی، نفوذپذیری خاک هم میدان مشخصی دارد. این اقلیم‌شناس معتقد است اگر میزان بارندگی بیشتر از نفوذپذیری خاک باشد، در زمین جاری می‌شود: «بارش باران معمولا در خاک نفوذ می‌کند و نفوذپذیری خاک هم یک میدان مشخصی دارد. برگریزان درختان در فصل تابستان تماما به بارش باران ارتباط پیدا نمی‌کند. درختان، آب را از ریشه جذب می‌کنند تا برگ‌ها روی شاخه‌ها تبخیر و تعرق انجام دهند. بنابراین اگر زمین آب نداشته باشد، می‌گوییم درخت پژمرده شده و باید آبیاری صورت بگیرد.»
او تأکید می‌کند: «میزان جذب رطوبت درخت از زمین محدود است. یعنی هر درختی یک میزان معینی می‌تواند رطوبت جذب کند حتی اگر شما زمین را پُر از آب کنید. بنابراین زمانی که دمای هوا خیلی زیاد باشد، تبخیر روی شاخه‌ها افزایش می‌یابد، درحالی‌که ریشه نمی‌تواند آن مقدار رطوبت را جذب کند؛ هر چند که هر روز به درختان آب دهید. در نتیجه برگ‌ها زرد شده و از شاخه درختان جدا می‌شوند.»
استاد گیاه‌شناسی دانشکده زیست‌شناسی دانشگاه تهران نیز از این منظر به موضوع نگاه می‌کند: «مقداری از آبی که به سبب بارندگی‌ها جریان پیدا می‌کند، با آلاینده‌هایی که در سطح معابر شهر وجود دارد، مخلوط می‌شود و دیگر آب کیفیت لازم را برای نفوذ در خاک ندارد؛ موضوعی که می‌تواند به درختان آسیب وارد کند.»
حسین آخانی ادامه می‌دهد: «از اینکه میزان آسیب وارد شده به درختان چقدر است، اطلاعاتی در دسترس نیست، زیرا پژوهشی در این زمینه صورت نگرفته است. زمانی که بارندگی صورت می‌گیرد و سبب سیل و آبگرفتگی در معابر می‌شود، باید از آب نمونه‌برداری شده و ترکیبات آن را مورد بررسی قرار داد تا ببینیم چه تأثیرات منفی‌ای روی گیاهان می‌گذارد. متأسفانه ما اطلاعات اینچنینی نداریم، اما پیش‌بینی می‌کنیم که آسیب‌هایی هم برای گیاهان دارد.»
تهران، جزیره گرمایی
تفاوت ارتفاع ۹۰۰متری میان شمال و جنوب پایتخت، می‌تواند تهران را به شهر چند اقلیمی تبدیل کند. به‌گفته استاد گیاه‌شناسی دانشکده زیست‌شناسی دانشگاه تهران، تغییر اقلیم یک مسئله جهانی است: «تغییر اقلیم مختص تهران نیست و یک تغییر اقلیم جهانی در حال صورت گرفتن است. منتها براساس داده‌ها، در خاورمیانه و به‌طور مشخص تأثیرات ناشی از تغییر اقلیم تقریبا ۲ برابر خیلی از مناطق دیگر است. اگر در دنیا تغییر اقلیم یک درجه‌ای را تجربه کرده‌ایم، در خاورمیانه ۲ درجه است و متأسفانه به درجه خطر رسیده‌ایم.» آخانی اضافه می‌کند: «البته در تهران مشکل دیگری داریم و اینکه خودِ شهر تهران یک جزیره گرمایی اضافی محسوب می‌شود. به‌دلیل وسایلی که انرژی مصرف می‌کنند و به‌خصوص میلیون‌ها خودرویی که روزانه در شهر به حرکت درمی‌آیند، طبیعی است که شهر تهران گرمایی حتی بیشتر از خاورمیانه داشته باشد.»
علیجانی گرمای زمین را دلیل به‌وجود آمدن پدیده تغییر اقلیم می‌داند و می‌گوید: « بارندگی شدید در فصول گرم سال سبب ریزش برگ‌های سبز درختان می‌شود. برگریزان این روزهای درختان سبز هم به‌دلیل شدت بارندگی است، ولی اگر برگ‌ها زرد است، به‌دلیل نرسیدن آب کافی به ریشه درختان است. آب باید در زمین نفوذ کند تا به ریشه درختان برسد. مثلا در برخی نقاط خیابان ولیعصر جای مناسبی برای نفوذ آب به زمین برای درختان وجود ندارد بنابراین دلیل برگریزان در این موقع از سال گرمای بیش از حد هوایی است که میزان تبخیر و تعرق را بیشتر از میزان رطوبت کرده است؛ گرمایی که پیش از بارندگی‌ها رخ داد.»
این استاد گیاه‌شناسی نیز با تأیید تأثیر گرمای زمین در ریزش برگ گیاهان، عنوان می‌کند: «دلیل اصلی برگریزان گرمای بیش از حد است که امسال شاهد آن هستیم. البته شهر تهران مدت‌هاست که با پدیده خزان درختان مواجه است و با توفان و باد برگ‌هایی که سست شدند، به زمین می‌افتند.»
منبع: همشهری
تبادل نظر